Στην εποχή μας οι ιδεολογικές κατευθύνσεις που ήταν κάποτε παγιωμένες, αναδιατυπώνονται, αναπροσαρμόζονται και αναθεωρούνται. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της αδυναμίας τους να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις τις συνεχούς μετάλλαξης των ολοένα και πιο περίπλοκων ζητημάτων που προκύπτουν στις σύγχρονες κοινωνίες. Το σίγουρο είναι ότι τελικά η εξατομίκευση κερδίζει έδαφος σε όλες τις κοινωνικές εκφάνσεις. Αναμφίβολα ζούμε σε μια εποχή ατομικότητας. Πολλά ζητήματα όμως εγείρονται όταν αυτή η εξατομίκευση εκφράζεται μέσα σε χώρους που από την φύση τους προϋποθέτουν συλλογική δράση και συναίσθηση του συλλογικού, όπως πολιτικοί χώροι, κοινωνικές ομάδες, συλλογικότητες κτλ.
Ο σύγχρονος άνθρωπος βρίσκεται σε μια πνευματική και υπαρξιακή σύγχυση με αποτέλεσμα να χρειάζεται απεγνωσμένα ή να αναζητά ιδεολογικές σταθερές και ηθικές αξίες. Τις χρειάζεται για να επαναπροσδιορίσει την ύπαρξή του και την πορεία του στη ροή του κοινωνικού γίγνεσθαι, καθώς και την ατομικότητά του στα πλαίσια κάποιας ομάδας. Η ελλιπής ιδεολογία και ηθική κατεύθυνση εγκυμονεί πολλούς κινδύνους, με μεγαλύτερο να γίνει η συμμετοχή στη συλλογικότητα κι ο ακτιβισμός μια δραστηριότητα για τον ελεύθερο χρόνο, μια κοινωνική ενασχόληση με μικροαστικό χαρακτήρα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η έννοια της ένταξης, σε κάποια συλλογικότητα ή ομάδα, λαμβάνει πολλές φορές διαστάσεις προσωπικού αυτοπροσδιορισμού και διάπλασης ή ανάπλασης του ‘εγώ’. Σ’ αυτή την περίπτωση αγνοούνται η ουσία και τα θεμελιώδη κίνητρα για συμμετοχή στη συλλογικότητα.
Στις μέρες μας παρατηρούνται φαινόμενα ομαδοποίησης, συστράτευσης γύρω από αμαλγάματα πρόχειρων κι ανιστόρητων ιδεολογιών, αλλά και νεωτεριστικών ιδεών που προτρέπουν σε ιδιόμορφους τρόπους δράσης, επικεντρώνοντας σε επιμέρους θέματα κι αγνοώντας μια πιο σφαιρική θεώρηση διαχρονικών ζητημάτων. Αυτή η ρευστότητα της εποχής μας, αφήνει περιθώρια για την δημιουργία των πιο απίθανων σχηματισμών, των πιο απίθανων φαντασιώσεων. Σε τέτοιους ιδεολογικούς σχηματισμούς είναι χαρακτηριστική η εμμονή στην προσωπική ανέλιξη, όπου το άτομο θα πρέπει να ακολουθήσει μια ανένδοτη προπαγάνδα δίχως αντίλογο. Επίσης είναι εντυπωσιακή η αντίθεση, από τη μια να υπερτονίζεται η απαίτηση για διαμόρφωση επιμέρους προσωπικών επιλογών, όπως η διατροφή, και από την άλλη το κοινωνικό όραμα – αν υπάρχει καθόλου – να μην έχει την θέση που του αρμόζει και στην ουσία να παραβλέπεται.
Αυτή η λεπτομερειακή εξέταση επιμέρους ζητημάτων είναι το κυρίως θέμα για τέτοιες ιδεολογίες: γιατί πολύ απλά πρόκειται για επιμέρους ιδεολογίες. Τέτοιες ιδεολογίες και οι αντίστοιχες συλλογικότητες ευνοούν την ενασχόληση με ακίνδυνα θέματα: ακίνδυνα γιατί παραβλέπουν την προοπτική της κοινωνικής ανατροπής και το όραμα μιας ελεύθερης κοινωνίας. Ο ακτιβισμός τους είναι κάτι που θέλει να θυμίζει ανατροπή ή ξεσηκωμό κι έντονη διαμαρτυρία. Είναι πολύ σημαντικό όμως να τονίσουμε, ότι ο ακτιβισμός που προκύπτει από τέτοιες ιδεολογίες δεν ασχολείται με την κοινωνική ανατροπή. Έχουμε την εντύπωση και τη βάσιμη υποψία, ότι αν για κάποιο λόγο επιλυθούν κάποια επιμέρους προβλήματα, αν για παράδειγμα επιτευχθεί η απελευθέρωση των ζώων, δεν θα υπάρχει πρόθεση για συνέχεια του αγώνα για μια ελεύθερη κοινωνία.
Εφόσον δεν υπάρχει σαφές όραμα, προοπτική και αντίστοιχη δράση για μια ελεύθερη και αυτοοργανωμένη κοινωνία, οι προσπάθειες τέτοιων ομάδων για συνεισφορά στην κοινωνία θα παραμένουν μια ανακύκλωση του υπάρχοντος ρεύματος στη σκέψη και στη δράση. Όσο κι αν θέλουν να φανούν ότι μας λένε κάτι καινούργιο, ότι προσφέρουν κάτι στην εξέλιξη, στην πρόοδο της κοινωνίας, δε μας πείθουν. Η πρόοδος προϋποθέτει εκ των πραγμάτων προσανατολισμό και ορίζοντα, και συνεπώς κατεύθυνση και κίνηση. Τελικά αφού τους λείπουν τα στοιχειώδη για να θεωρηθούν κίνημα, θα προσπαθήσουν τουλάχιστον να φανούν εξοργισμένοι, θα θελήσουν να μεταμφιεστούν σε μαχητές. Όσο κι αν θέλουν να φανούν ότι συγκρούονται με το σύστημα δε μας πείθουν. Είναι ξεκάθαρο ότι λειτουργούν στα πλαίσια του. Το ότι χρησιμοποιούν έντονη συναισθηματική εμφάνιση κι εντυπωσιακές απόψεις, το ότι προσπαθούν με άλλα λόγια να ‘ταράξουν τα νερά’ δε μας πείθει παρά μόνο για την ταραχή που προφανώς έχουν μέσα τους. Επιπλέον εμφανίζονται και με μια αφελή αγαθότητα ή σκοπιμότητα να θέλουν να κάνουν το σύστημα βιώσιμο: εδώ συγκρούονται με μας, γιατί εμείς βλέπουμε ότι αυτό το σύστημα που μας παρέχει επιβίωση κι όχι ζωή, δεν μπορεί να γίνει βιώσιμο, μπορεί μόνο να ανατραπεί.
Για μας δεν είναι μόνο ακίνδυνα αυτά τα ζητήματα μέσα στον απομονωτισμό τους αλλά και ουσιαστικά ανώφελα. Βέβαια έχουν μια ουσία, μέσα στις οικολογικές και συναισθηματικές τους αποχρώσεις, ή στις ψυχολογικές και πνευματικές τους αναζητήσεις: εξυπηρετούν την εκτόνωση της επιπλέον ενέργειας και διασκεδάζουν τις υποψίες των αστών ότι η ζωή τους δεν έχει επαρκές νόημα. Τέτοιες ιδεολογίες είναι ίσως καταλυτικές για να διατηρηθεί η ψυχική ισορροπία σε μια μικροαστική ζωή κορεσμένη από ανία.
Η δε πρόοδος και ηθική ανέλιξη του ατόμου σε μια τέτοια συλλογικότητα, αλλά και σε κάθε άλλη συλλογικότητα όπου μπορεί να ενταχθεί κανείς έχοντας λανθασμένη νοοτροπία, δε μπορεί παρά να είναι μια επιφανειακή, επίπλαστη και τεχνητή αλλαγή. Οι πραγματικές αλλαγές του ψυχισμού όταν είναι βαθιές και ριζικές στηλιτεύονται και διώκονται ως τρέλα. Ακόμη όμως και στην περίπτωση που κάποιος διεισδύει σε τέτοιες καταλυτικές μεταμορφώσεις του ψυχισμού και κινδυνεύει από την ψυχιατρική καταστολή, παραμένει ελλιπής και ρηχός αν δεν στρέφεται ενάντια στο σύστημα. Πόσο μάλλον αυτοί που ‘βρίσκουν – ή ακόμη ψάχνουν – το φως τους’ μέσα σε ομάδες και συλλόγους ή για να το πούμε πιο λαϊκά αυτοί που απλώς μας ‘πουλάνε τρέλα’. Πόσο μάλλον αυτοί που απλώς αλλάζουν διατροφή, χαρακτήρα ή ‘βελτιώνονται’ ηθικά και πνευματικά. Εγείρεται μέσα μας δυσπιστία απέναντι σε τέτοια άτομα, σε βαθμό που να νοιώθουμε ενοχλημένοι: η ένταση της δυσπιστίας μας είναι αφόρητη. Σε αυτή τη δυσάρεστη θέση βρίσκουμε σύμμαχο το χρόνο. Αυτό που μπορούμε να περιμένουμε από τέτοια άτομα είναι να τελειώσουν τη ‘θητεία’ τους στις καλοπροαίρετες και κοινωφελείς αυτές ομάδες. Με άλλα λόγια περιμένουμε να τελειώσει το ψέμα.
Μια πιο ιδιαίτερη περίπτωση είναι η λειτουργία ομάδων καθαρά μυστικιστικού ή πνευματικού χαρακτήρα. Το κεντρικό σημείο αναφοράς είναι μια μεταφυσική οπτική ηθικοπλαστικής εσωτερίκευσης του ατόμου. Εδώ ενθαρρύνονται οι φαντασιώσεις ηθικής ανύψωσης των μελών τους. Η αναδόμηση του εγώ είναι μια διαδικασία για να κερδίσουν ηθική αξία. Αυτό σημαίνει ότι επιβραβεύονται εκείνες οι συμπεριφορές που πρέπει να επικρατήσουν στο χαρακτήρα και να διαδοθούν και στηλιτεύονται οι ανεπιθύμητες. Το άτομο οφείλει συνεχώς να ‘κοιτάζει μέσα του’… ακόμη και για συλλογικά, κοινωνικά ή διεθνή ζητήματα που εκ των πραγμάτων τίθενται σε άλλο επίπεδο και είναι πιο σύνθετα από τις διεργασίες του εγώ του. Αν γίνεται, πρέπει να κοιτάζει μέσα του έχοντας ενοχές και προσπαθώντας συνεχώς να διορθώνεται. Ας κοιτάξουμε γύρω μας: σίγουρα θα διακρίνουμε περιπτώσεις ανθρώπων που εντάσσονται στους κόλπους τέτοιων ομάδων. Άτομα που υιοθετούν τη συμπεριφορά του μετανοημένου αμαρτωλού, ο οποίος εισέρχεται σε κάποια παραθρησκευτική κλίκα βρίσκοντας νόημα στην απαλλαγή από το βρώμικο παρελθόν του. Για να το πούμε κι αλλιώς, με λόγια που δεν κρατιούνται πια: σίγουρα θα διακρίνουμε τέτοια νούμερα.
Το ανησυχητικό είναι ότι κάποια χαρακτηριστικά που θα περίμενε κανείς να βρεθούν μόνο σε μεταφυσικές ιδεολογίες κι αντίστοιχες ομάδες, βρίσκονται και σε ιδεολογίες κι ομάδες με οικολογικές ή μάλλον φιλοζωικές και διατροφικές ανησυχίες. Ας κρατήσουμε αυτή τη φορά τα λόγια μας, σχετικά με το τι διακρίνουμε… δε γίνεται όμως να μην επισημάνουμε το χαρακτηριστικό που διακρίνει το ιδεολογικό τους αμάγαλμα και την αγωνιώδη πρακτική προσπάθειά τους να ανταποκριθούν στις πιο αντιφατικές απαιτήσεις… βάζουν ‘τα δύο τους πόδια σε ένα παπούτσι’ κι ακόμη χειρότερα, έως οικτρά, αν αυτό το παπούτσι είναι δερμάτινο.
Aναρχικοί με ουρά